LINGA-YONI THẠCH ANH
Hầu như cho đến nay, các Linga-Yoni bằng thạch anh (thế kỷ I-VII SCN) được phát lộ trong các địa tầng di tích khảo cổ, với đầy đủ tính xác thực, tại thánh địa Cát Tiên (Lâm Đồng) và tại di chỉ khảo cổ học Lưu Cừ 2 (Trà Vinh)… là các tượng thờ cực kỳ quí hiếm trong kho tàng di sản Óc Eo, thuộc văn minh Phù Nam. Hiện nay mới chỉ phát hiện được 3 tượng thờ loại này tại Việt Nam.
1.Linga thạch anh (Cát Tiên):
“Linga bằng đá thạch anh có màu trắng đục, khi đưa ra ánh nắng chuyển sang màu trắng trong. Linga có dạng hình trụ tròn, phần chân được mài phẳng, phần đầu được mài nhẵn có khắc chìm đường chạy vòng quanh thân và một đường lên đỉnh.
Linga cao 0,25m; chu vi đoạn to nhất 0,28m và nặng 3,45kg. Theo kết quả phân tích của Viện nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt: hiện vật này có thông số như sau: Độ cứng: 7; SiO2 Yg: 2,5 – 28. Cho tia tử ngoại xuyên qua: Thạch anh.
Mẫu phân tích: Trọng lượng: 3.435g. Thể tích: 1.304ml2…” (trích nguồn: di chỉ thánh địa Cát Tiên). Linga này hiện nay thuộc loại lớn nhất ĐNA (xét về tượng thờ cùng chất liệu).
2. Linga-Yoni thạch anh (Cát Tiên):
“Trong số hiện vật đã tìm thấy tại Cát Tiên, có một phần bộ ngẫu tượng Linga - Yoni bằng đá thạch anh trong suốt, chế tác cực kỳ tinh xảo, xuất lộ tại gò 2A, khai quật năm 1996. Nhận định đây là một hiện vật rất có giá trị, các nhà khoa học đã mở rộng quy mô tìm kiếm nhưng tìm mãi vẫn không thấy phần còn lại của ngẫu tượng Linga - Yoni này…
Bẵng đi một thời gian dài, năm 2021, các nhà khảo cổ tiến hành mở rộng khai quật và nghiên cứu lần IX tại gò 2A, thuộc Thánh địa Cát Tiên và bất ngờ tìm thấy phần hiện vật còn thiếu của ngẫu tượng Linga - Yoni phát hiện từ năm 1996. Tuy nhiên, vì thời điểm tìm thấy phần còn lại của ngẫu tượng Linga - Yoni quá xa thời điểm phát hiện phần hiện vật trước đó, nên chẳng ai còn nhớ có một phần ngẫu tượng Linga - Yoni đang cất giữ tại Bảo tàng Lâm Đồng. Phần ngẫu tượng Linga - Yoni này, các nhà khảo cổ đã bàn giao cho Bảo tàng Lâm Đồng cất giữ. Trong lúc tổng kiểm kê hiện vật cuối năm 2022, các cán bộ của Bảo tàng Lâm Đồng nhận thấy phần ngẫu tượng Linga - Yoni mà các nhà khảo cổ mới phát hiện năm 2021 và phần ngẫu tượng Linga - Yoni phát hiện năm 1996 có những điểm tương đồng về kích thước, cũng như chất liệu nên thử ghép chúng với nhau.
Thì ra, 2 phần hiện vật ấy, chính là 2 phần của bộ ngẫu tượng Linga - Yoni. Vậy là sau 26 năm, kể từ ngày phát hiện một phần của bộ ngẫu tượng Linga - Yoni, 2 phần của bộ ngẫu tượng này đã tìm thấy nhau để trở thành một bộ ngẫu tượng Linga - Yoni hoàn chỉnh. Theo kết quả đo đạc của Bảo tàng Lâm Đồng, ngẫu tượng Linga - Yoni cao 3,5 cm, rộng (tính cả vòi Yoni) 4,5 cm, bệ Yoni dày 2 cm. Ngẫu tượng Linga - Yoni được chế tác bằng chất liệu thạch anh nguyên khối, trong suốt, độ thấu quang rất cao. Bệ Yoni có hình chóp cụt 4 cạnh. Ngoài ra, Yoni còn có vòi và rãnh. Xung quanh bệ Yoni được mài nhẵn bóng, bề mặt có độ sần đều đặn. Trong khi Linga có hình trụ tròn, nhô lên ở giữa Yoni. Linga cũng được đánh bóng rất tinh xảo”. ( nguồn: thánh địa Cát Tiên )
3. Linga-Yoni thạch anh (Trà Vinh):
Di vật này được các nhà khảo cổ phát lộ tại di tích khảo cổ Lưu Cừ 2, xã Lưu Nghiệp Anh, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh, năm 1986. Kích thước : cao 2,1cm, rộng 3,7cm, nặng 150 gam. Di vật được chạm khắc thủ công rất sắc xảo và công phu trên đá thạch anh trong suốt. Nó được công nhận bảo vật quốc gia năm 2016.
Nền văn minh Phù Nam được phủ rộng trên nhiều quốc gia tại Nam Á, đặc biệt vào những thế kỷ thứ 3-5 SCN. Phù Nam ảnh hưởng sâu đậm nền văn hoá Ấn Độ và tôn giáo Balamon. Bởi thế tại đất nam bộ và cao nguyên nam trung phần, nền văn minh Phù Nam đã sản sinh ra rất nhiều di sản văn hoá và tôn giáo và tồn tại cho đến nay, dưới địa tầng di tích khảo cổ. Và trong số đó, có các Linga-Yoni bằng thạch anh độc bản và độc đáo…!
